1400-ci illərin sonuna qədər bu məlumatlar bütün rəqəmlərlə - məbləğin ödənilməsindən, ödəniləcəyindən və ya başqa bir şəkildə hesablanmasından asılı olmayaraq, bir sütunda hekayə dili üslubunda təşkil edilmişdi. Bu “birdəfəlik” mühasibatlıq adlanırdı.

Birdəfəlik mühasibatlıq sisteminin nümunəsini təqdim edirik. Qeydlərin tarixi, təsviri ilə necə yerləşdirildiyini və məbləğ sütununda borclu və ya əldə edilmiş simvol olub-olmadığını görə bilərsiniz.

Mühasib aylıq mənfəət və ya zərər kimi sadə bir şey hesablanması zamanı məbləği çıxmaq və ya əlavə etmək üçün qərar qəbul etməkdən ötrü hər bir qeydin təsvirini oxumalı idi. Bu çox ağır zəhmət tələb edən və səmərəsiz bir hesablama metodu idi.

Riyaziyyatçı rahib

15-ci əsrdə yüksək səviyyəli elmi və fəlsəfi araşdırmalar aparan rahiblərin ənənəsi çərçivəsində italiyalı rahib Luca Paçoli mühasibat uçotunun ümumi strukturunu yeniləyərək, müasir mühasibat uçotunun əsasını qoymuşdur. Geniş ictimaiyyətə “Mühasibat uçotunun atası” kimi tanınan Luka Paçoli, mühasibat uçotu üçün ikili qeydiyyat sisteminin üstünlüklərinin nümayiş olunduğu “Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita” (Aritmetika, Həndəsə, Proporsionallıq və mütənasibliyin qısa xülasəsi) adlı dərs kitabını 1494-cü ildə nəşr etmişdir.

İdeya ondan ibarət idi ki, bir təşkilatın resurslarını digər təşkilatlar tərəfindən bu resurslara qarşı hər hansı tələbdən ayrı olaraq sıralamaq idi. Sadə formada bu, ayrı-ayrı debet və kreditlərlə balansın yaradılması demək idi. Bu yenilik mühasibat uçotunu daha səmərəli etmiş və şirkətlərin ümumi gücü barədə daha aydın təsəvvür yaratmışdı. Ancaq, bu qeyd yalnız mühasibi işə götürən sahibkar üçün edilirdi. Ümumi ictimaiyyətin bu cür qeydlərə girişi yox idi - ən azından hələ yox idi.

İkili qeydiyyat sistemi bax bu cür təsəvvür oluna bilərdi. Siz burada debet və kreditlər üçün iki ayrı sütun, eləcə də hər bir əməliyyatın təsviri və ödəniş üsulunu görə bilərsiniz: pul və ya mallar. Sözügedən halda by toyuqlar, toxum, yumurtalar və mebeldir.

Amerikaya gəlişi

Mühasibatlıq Amerikaya Avropa müstəmləkəçiliyi ilə birgə keçid etmişdi. Bəzən mühasibatlıq adlandırılsa da, mühasiblər hələ də sahibkarlar üçün əsas məlumatların daxil edilməsi və hesablaşma əməliyyatlarını həyata keçirirdilər. Bununla belə, sözügedən müəssisə sahiblərinin bu prosesdə şəxsən iştirak etməsi və şirkətlərinin maliyyə vəziyyətindən xəbərdar olması üçün kifayət qədər kiçik idi. Müəssisə sahiblərinin mürəkkəb maliyyə hesabatları və ya xərc-fayda analizləri hazırlamaq üçün peşəkar mühasiblərə ehtiyacları yox idi.